თბილისი ისეთი ქალაქია, სადაც დრო იწერება ქვით, აგურითა და ლითონით. მისი არქიტექტურული სივრცე არა მხოლოდ ფუნქციურ სტრუქტურას ქმნის, არამედ ქალაქის კოლექტიურ მეხსიერებას. თითოეულ შენობას — იქნება ეს მე-19 საუკუნის შუშაბანდიანი სახლი, საბჭოთა პერიოდის ბეტონის მასივი თუ თანამედროვედ გარდაქმნილი ისტორიული ნაგებობა — საკუთარი დრო აქვს, საკუთარი ტემპი, და ყველა ერთად ქმნის იმ ხმოვან არქივს, რომელსაც თბილისი უწყვეტად ატარებს.
ძველი თბილისის უბნებში, მაგალითად, სოლოლაკში ან ავლაბარში, არქიტექტურა თითქოს ქალაქის ფსიქოლოგიურ პორტრეტად იქცევა. სოლოლაკის თაღოვანი შესასვლელებით, დეკორატიული სარკმლებითა და ჩუმი ეზოებით სავსე სახლები გვიყვებიან პერიოდის ისტორიას, როცა თბილისი ევროპულ ქალაქად ყალიბდებოდა. ეს შენობები — ოდნავ შელანძღული, თუმცა ღირსეულად მდგარი — ინახავენ იმ დროის ატმოსფეროს, როცა ხელოსნობა, ოსტატობა და ფორმის ესთეტიკა ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილი იყო. მათი ფასადები, რომლებსაც დღესაც ეტყობა მტვრისა და მზის კვალი, როგორც დროის ფიზიკური მტკიცებულება, გვახსენებენ, რომ ქალაქის იდენტობა სწორედ ამ ბზარებში და ჩამოფცქვნილ საღებავშია დამალული.
მეხსიერების კიდევ ერთი ფენა იკითხება აღმაშენებლის გამზირზე, სადაც საუკუნეების განმავლობაში სხვადასხვა ეპოქის არქიტექტურა თანაარსებობს. აქ ერთსა და იმავე ქუჩაზე შეხვდებით XIX საუკუნის კლასიცისტურ ფასადებს, საბჭოთა მოდერნიზმის მემკვიდრე შენობებსა და ახალ, მინაბეტონის კონსტრუქციებს. ყოველი მათგანი წარმოადგენს დროის განსხვავებულ „სურათს“. ამგვარი თანაცხოვრება თბილისურ ფენომენად იქცა — ქალაქმა არ წაშალა წარსული, არამედ აითვისა ის. აღმაშენებლის გამზირზე სიარული ნიშნავს ქრონოლოგიურ მოგზაურობას, სადაც არქიტექტურა გვასწავლის, როგორ შეიძლება ქალაქმა ერთი საუკუნის განმავლობაში მრავალჯერ გარდაიქმნას და მაინც შეინარჩუნოს ხასიათი.
დედაქალაქის მეხსიერების ერთ-ერთ ყველაზე ნატიფ მატარებლად დგას თბილისური მოდერნიზმის ნიმუშებიც — მაგალითად, საავტომობილო გზების ყოფილი სამინისტროს შენობა, ამჟამად საქართველოს ბანკის სათავო ოფისი — საბჭოთა პერიოდის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ნაგებობა, რომელიც ბრუტალისტური ფორმით გამოხატავს დროის იდეოლოგიურ განწყობას, მაგრამ თავისი მასშტაბითა და სტრუქტურული გამბედაობით გაცილებით უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს. დღეს, როცა შენობა აღიქმება როგორც კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილი, ის სწორედ იმ გზით აგრძელებს დროის შენახვას, რომ გვახსენებს, როგორ შეიძლება ერთ ეპოქაში შექმნილმა არქიტექტურამ დაკარგოს პოლიტიკური კონტექსტი და მოიპოვოს არტისტული მნიშვნელობა.
მეხსიერება უფრო სენსიტიურად იკითხება აგრეთვე თბილისის რკინიგზის სადგურის მიმდებარედ, სადაც საბჭოთა პერიოდის სივრცეებს თანამედროვე ფუნქციები ენიჭებათ — მაღაზიებად და სტუდიებად ქცეული საწყობები თითქოს ახალი სიცოცხლით იმუხტებიან, მაგრამ მაინც ინარჩუნებენ ძველ ენერგიას. ეს სწორედ ის მაგალითებია, სადაც დრო არ ქრება, არამედ განახლების პროცესში აგრძელებს არსებობას.
მაგრამ თბილისის არქიტექტურული მეხსიერება მხოლოდ ნოსტალგიის საგანი არ არის. ის ასევე დიდი პასუხისმგებლობაა. ბოლო ათწლეულებში ქალაქში მომხდარმა ურბანულმა ცვლილებებმა აჩვენა, რამდენად მარტივია ამ მეხსიერების დაკარგვა. როდესაც ძველი შენობები ქრება ახალი კომპლექსების ნაცვლად, იშლება არა მხოლოდ არქიტექტურა, არამედ ადამიანური კონტექსტიც — ისტორიები, ხმები, ცხოვრების მანერა. სწორედ ამიტომ ტრადიციული უბნების შენარჩუნება არ უნდა აღიქმებოდეს როგორც სენტიმენტალური ჟესტი, არამედ როგორც კულტურული ინვესტიცია მომავალში. ქალაქის მეხსიერება ისაა, რაც მას განასხვავებს დანარჩენთაგან, რაც მას სიღრმესა და სიმძაფრეს ანიჭებს.
თანამედროვე არქიტექტორებისთვის ეს გამოწვევაა — როგორ გააგრძელონ ქალაქის ნარატივი ისე, რომ ის არც წარსულზე დამოკიდებული გახდეს და არც საკუთარ მეხსიერებას მოსწყდეს. თანამედროვე თბილისს სჭირდება არქიტექტურა, რომელიც შეძლებს დიალოგს — არა ძველი და ახლის დაპირისპირებას, არამედ მათ სინთეზს. საინტერესოა, რომ სწორედ ყველაზე თანამედროვე არქიტექტურაც კი, როცა იგი კონტექსტისადმი მგრძნობიარეა, შეიძლება გახდეს მეხსიერების გაგრძელება. ახალი შენობები, რომლებიც ეხმიანებიან გარემოს მასშტაბს, ფერებს, ტექსტურას, თავადაც ემატებიან ამ უწყვეტ სურათს.
თბილისის ძალა სწორედ ამ უწყვეტობაშია — უნარში, შეინარჩუნოს წარსული ისე, რომ დარჩეს ცოცხალი და ცვალებადი. ეს ქალაქი გვასწავლის, რომ მეხსიერება არქიტექტურაში არ არის მხოლოდ დროის კვალი; ეს არის ენერგია, რომელიც აცოცხლებს სივრცეს. და სანამ ქუჩებში კიდევ ისმის ძველი კიბეების ხრაშუნი, სანამ აივნებიდან ჯერ კიდევ იხედება თბილისური დღის შუქი, ქალაქი აგრძელებს დროის შენახვას — შენობებში, რომლებშიც ცხოვრება არასდროს ჩერდება.
რუბრიკის წარმდგენია “ალიანს ჯგუფი”
